Milli Eğitim Bakanlığı, Ağustos 2004’te, Türk ve dünya edebiyatından seçilen 100 Temel Eser’in okunmasını okullara tavsiye etti. Bunların içinden bir kitap oldukça hayretle karşılandı; yazar ve kitabı pek tanınmıyordu çünkü. Bir kayırılma (torpil) ile mi yoksa bir hak teslimiyle mi karşı karşıyaydık? Bir kitap ve yazarı da polemik konusu olacak, nihayet edebi bir eser de popüler olacak diye umutlananların hevesi kursağında kaldı. Gazeteler ve bazı internet sitelerindeki birkaç yazının maalesef arkası gelmedi. Biz konuyu yeniden ele almak, aydınların ve geleceğin aydınları olan öğrencilerin dikkatini esere ve yazarına çekmek istiyoruz.
Yazarla başlayalım isterseniz: Bahaddin ÖZKİŞİ’nin dedesi bir Nakşi şeyhi, babası da bir müderristir; 1928 yılında İstanbul Fatih’te doğmuştur. Sultanahmet Sanat Enstitüsü’nü bitirir ve İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi Teknoloji Kürsüsü’nde kaynak atölye şefliği yapar. İki yıl Almanya’da kalır; orada Elektrik Ark Kaynak Öğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra kaynak öğretmenliği konusunda ihtisas yapar. Almanya’da kaldığı sırada Batı dünyasını da yakından tanıma fırsat bulur. Yurda döndükten sonra Devlet Havayollarında oto makinisti (1951-55); 1956’dan vefatına kadar da İTÜ’de kaynak öğretmeni olarak çalışır Yeşilköy hava alanında çalıştığı sıralarda, tanıştığı edebiyatçılar kendisiyle yakından ilgilenirler. Ahmet Hamdi Tanpınar, “Devam et evladım. Sen on tane Sait Faik edersin” der. Prof. Dr. Süheyl Ünver’den tezhip dersleri alır. Bir yandan da eski İstanbul evlerinin maketlerini üç boyutlu ve dört cepheli olarak yapmaya uğraşır. Çok cepheli bir sanatçıdır.
Hikâyeleri “Bir Çınar Vardı” ve “Göç Zamanı “adlı kitaplarda toplanmıştır; Köse Kadı, Uçdaki Adam (bu iki roman birbirinin devamıdır, Köse Kadı adıyla tek kitapta da yayınlanmıştır) ve Sokakta kitapları da romanlarıdır. 1975’te Peyami Safa Roman Yarışması’na katılan Özkişi, “Sokakta” ile başarı ödülü alır. Vefatından bir hafta sonra satışa arz edilen “Göç Zamanı” ile de Türkiye Milli Kültür Vakfı’nın başarı ödülüne layık görülür. Özkişi, 10 Kasım 1975’te vefat etmiştir.
Sokakta romanı, geleneksel değerlerin geçerli olduğu bir “sokakta” gerçekleşen bir cinayeti konu alıyor ama klasik bir polisiye roman değil. Cinayetler ve katilin yakalanması için verilen mücadeledeki merak unsuru, tabii ki romanı daha kolay okutuyor. Eserde, derin bir maneviyat havası var; Batıcı yaşantıyla geleneksel değerlerin, materyalizmle maneviyatçılığın karşıtlığı işleniyor. Kökü olmayan bir hayat tarzına karşı sokağın direnci, yoğun velâkin başarılı bir anlatımla dile getirilmiş. Bu anlamda, bu kitap, Peyami Safa’nın Fatih-Harbiye romanının sütkardeşi sayılabilir. (Bence bu iki roman, artık, art arda okunmalı.) Psikolojik çözümlemeler çok başarılı. Cinayetle suçlanan bir meczup ama derin bir adam, sokaktan yetişmiş bir komiser ve bir ruh doktoru eserin başlıca kişileri. Eserden aldığımız şu satırlardaki çarpıcı benzetme insanın zihnine ve ruhuna işliyor
“… Bahçemizde yaşlı bir kavak vardı. Onun dibine komşunun söküp attığı bir asmayı dikmiştim. Tuttu ve gelişti. Kavağın boyunca uzadı gitti. Mevsim geldikçe bakımsızlığına rağmen iri taneli güzel üzümler verdi. Sonra yaşlandı ve yozlaştı tabiî. Bir gün onu söküp atmak gerektiğini düşündüm. Hem verimsizleşmişti hem de bana kavağı rahatsız ediyormuş gibi geliyordu. Bu düşünceyle erişebildiğim en yüksek noktadan onu kesip attım. Bu olay ağaçlardan su çekilme mevsimiydi. Kavağın üzerinden o ağırlığı aldığım için memnundum. Olayı unuttum gitti. O yılın güzünde yaprakların döküm mevsiminde tesadüfen kavağın tepesine baktım ve gözlerim hayretle açıldı. Ağaç nefis görünüşlü salkımlarla donanmıştı. Belki erişilmenin zorluğu onları gözümde daha da imrenilir gösteriyordu. Bin bir zorlukla tepeye tırmandım ve altın renkli salkımlardan indirebileceğim kadar topladım. Gördüm ki kökünden kestiğim asma, kavağın çatallaştığı noktada kök salmış. O üzümleri yazık ki yiyemedik. Çünkü güzelliklerinin aksine acı bir tada sahiptiler. Bu olay beni çok düşündürdü. Kavağın köklerinin topladığı özsu üzüm için uygun değildi. Bu küçük hatırayı şunun için anlattım. Küçük bey, bir Fransız mürebbiye, kendini, milletini, inançlarını inkar etmiş bir ana baba elinde yetişti. Tek olarak fedakârdı, iyi niyetliydi. Ancak o kavak köklerinin topladığıyla üzüm yetiştirmeye kalktı. Elde ettiği meyve tabiî olarak acıydı. Bu tadda üzüm yetiştirdikçe sandı ki suç bizde ve bizim temsil ettiğimiz fikirdedir. … Hiç aklına gelmedi ki suç izlediği yolda, kavak gövdesinde üzüm yetiştirmeye çalışmaktadır. O, sokağın kurtuluşunu Avrupa’da aramaktaydı. Oysa Avrupa’yı yapan özsu ne kadar yabancı bize. (s.66-67, Ötüken yay., İstanbul, 2004, 5. baskı)”
Köse Kadı ve devamı olan Uçdaki Adam ise Osmanlı’nın Macaristan’daki istihbarat faaliyetlerini ve akıncıların hayat ve maceralarını konu alıyor. Köse Kadı, çeşitli film şirketleri tarafından senaryo için istenmiş fakat eşi ve kızının, bu filmin Kuruluş filmi ayarında ve sekiz-on bölümlük bir dizi film olmasında ısrarları sebebiyle projeler gerçekleşmemiştir.
Özkişi, hayatında ve hatta günümüzde bile çok tanınmış bir yazar değil. Lakin kesinlikle iyi bir yazar ve en iyi eseri ise Sokakta; iyi ki 100 Temel Eser’e alınmış; şimdiye kadar tanınmamış olması edebiyat ve kültür hayatımız için önemli bir kayıp.
Şunu da söylemeden geçemeyeceğim: Kitabı okurken Orhan Pamuk’un Kara Kitap ve Benim Adım Kırmızı romanlarını ister istemez hatırlıyor ve acaba diyorsunuz, Orhan Pamuk da bu kitaplardan etkilenmiş midir? Ne dersiniz, okuyalım ve hep beraber karar verelim.
