BİLMECE ÇÖZMEK ya da İŞİ 66’YA BAĞLAMAK
Ekol sahibi hattatlarımızdan Dağıstanlı Mahmud Celaleddin’in (?-1829) bu muhteşem yazısı, günümüz insanı için bir bilmece gibidir. Geçmişimiz, her şeyiyle bugün zaten bir bilmece gibi. Gelin bu bilmecelerden birini hep beraber çözelim. Yukarıdaki yazı Arapça bir şiiri konu alıyor:
“sinn-ün nebiyyi sec
ve mikdâr-un –nübüvveti kec
ve âşe fî Mekketi nec
ve fi-l Medîneti zec”
Arapça bilmeyenler dahi bu şiirin Hz. Peygamber (s.a.v.) ile ilgili olduğunu hemen anlamışlardır. Hatta Osmanlıcayı biraz olsun bilenler, mısralardaki son kelimeler hariç diğer kelimeleri de çıkartabilmişlerdir. Şiir, şu şekilde bugünkü Türkçeye çevrilebilir:
“Nebi’nin yaşı sec’dir
Nübüvvet mikdarı kec’dir
Mekke’de nec kadar yaşadı
Medine’de zec kadar bulundu.”
Ne kadar Arapça bilseniz bile “sec, kec, nec, zec” kelimeleri şifre kelimeler olduğundan, şiiri çözmeniz mümkün olmayacaktır. O halde bu şiir nasıl çözülür. Bu bilmecenin cevabı nasıl bulunur?
Ebcedi devreye sokmanız gerekir, bu şiiri çözüp anlayabilmek için, “Ebced de mi nedir ?” derseniz şöyle bir tanımlamayla karşılaşırsınız: Ebced, İslam edebiyatında ortak olarak kullanılan ve alfabenin her harfinde bir rakam değeri verme esasına dayanan bir sanattır. Mesela elif harfinin ebced değeri bir (1)’dir; böylece alfabenin her bir harfinin bir rakam karşılığı bulunduğundan, bu sayede şiir ile aritmetik işlemlerine dayanan sanatları tatbik etme imkânları doğmaktadır. (Ebced ile başka işlemler de yapılmaktadır ama konumuzun dışındadır.)
Meşhur bir örnek ile konuyu biraz daha açalım: Türkçemizde “işini 66’ya bağlamak” diye bir deyim vardır, ebcedi bilmeyen bunu da çözemez; bir kâğıt oyununu hatırlar, “işini şansa bırakmak” gibi bir şeyler anlar. Bu sözün anlamı “işini Allah’a (c.c) havale etmek, Allah’tan yardım istemektir.” Nasıl mı? “Allah” kelimesinin ebced karşılığını bulursak o zaman bu sözü de gayet kolaylıkla çözebiliriz. Allah kelimesi bir elif +iki lam+bir he harflerinden oluşur; elifin karşılığı 1’dir, lamın 30 ve he’nin 5’tir. Böylece 1+30+30+5=66 sonucu ortaya çıkar ve iş çözülür.
Şunu da söylemek sözün akışına uygun düşüyor: Hilal’in İslam’ın simgesi olduğunu hepimiz biliriz de arkasındaki manayı pek düşünmeyiz. “Hilal” kelimesinin de ebced karşılığı 66’dır, yani Allah kelimesiyle aynı değerdedir. Bunun da altında ince bir düşünüş bulunmaktadır. Allah lafzına olan derin saygı bu kelimenin başka bir sembolle karşılanması inceliğini doğurmuştur. Osmanlı’nın sembolü olan lalenin ebced değerinin de 66 olduğunu ilave edip yorumunu da size bırakıyorum.
Evet, şiirde geçen “sec, kec, nec, zec” kelimelerinin ebcedle çözülmesi gerektiğini artık anlamış olduk. Buna göre “sec (sin ve cim)” 60+3=63, “kec (kef ve cim)” 20+3=23, “nec (nun ve cim)” 50+3=53, “zec (ze ve cim)” 7+3=10 sonuçlarını alır ve böylece şiiri çözmüş olur ve Türkçeye şu şekilde tercüme ederiz:
“Nebi 63 sene yaşadı,
Peygamberliği 23 yıl sürdü;
Mekke’de 53 sene yaşadı
Ve Medine’de 10 yıl.”
Sallallahu aleyhi ve selem.
/// Haydar Murad Hepsev’in bu yazısı, Destan Dergisi’nde (Şubat 2002, sayı 1, s.16) yayınlanmıştır.
